کاربرد عقد استصناع در معاملات بانکی

قرارداد استصناع یا سفارش ساخت یکی از قراردادهایی است که امروزه کاربرد بسیار گسترده ای دارد. از میان مذاهب اربعه علمای مذهب حنفی بر این اعتقادند که قرارداد استصناع در قالب عقد بیع می گنجد و علمای شافعی این عقد را صحیح می دانند و در میان فقهای امامیه تنها شیخ طوسی ، ابن حمزه و ابن سعید به اختصار به موضوع استصناع پرداخته اند. این پژوهش دیدگاه اول را تقویت نموده و بر این باور است که با توجه به معنا و مفهوم عقد که تعهد متقابلی بین طرفین معامله است به گونه ای که آن دو نسبت به هم عهدار پیمانی متقابل می شوند و با عنایت به ماهیت معاملاتی که در چهارچوب استصناع در بازار منعقد می شود، می توان قرارداد استصناع را عقد شمرده و برای مشرعیت این عقد به آیات شریفه ((یا ایها الذین امنوا اوفوا بالعقود))(مائده 1) ((...تجاره عن تراض))(نساء29) و... استناد کنیم این عقد در قالب عقد مستقل ویا بیع مستقل قرار گرفته و علاوه بر صحت از لزوم نیز برخوداراست . برخی فقها استصناع رابه صورت عقد مستقل و یا در قالب سلم ، اجاره ،جعاله و بیع صحیح دانسته اند. بنابراین بانک ها و سایر موسسات اعتباری می توانند طرح های خصوصی ، دولتی و بخش عمومی را با استفاده از عقد استصناع مستقیم و غیر مستقیم تامین مالی نموده و عهدار واسطه گری بین شرکتهای بزرگ و صاحبان صنایع گردند. نظر به ممنوعیت ربا (بهره) در اسلام و الغای کارکرد آن در نظام بانکی و اقتصاد اسلامی وبه تبع آن حرمت به کارگیری ابزارهای مبتنی بر بهره ، این نظام برای تامین بخشی ازمنابع مالی مورد نیاز وزارتخانه ها ، شرکتهای دولتی و بخش خصوصی در فرآیند انجام کار، می تواند جهت اعمال سیاست مالی و تامین مالی طرح ها به هدف دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی اسلامی و در عین حال رونق وتنوع بیشتر بازاراولیه و ثانویه بورس اوراق بهادار از انواع اوراق استصناع استفاده نماید. بانک مرکزی نیز می تواند با خرید وفروش این اوراق و انجام عملیات بازار باز (bot)،(boo) به تنظیم، کنترل و هدایت گردش پول واعتبار و اعمال سیاست پولی و اعتباری به پردازد. اوراق استصناع، جایگزین اوراق قرضه و مکمل اوراق مشارکت دولتی و بانک مرکزی محسوب می شود . به کارگیری عقد استصناع و اوراق مبتنی برآن در عملیات بانکداری اسلامی و بانک مرکزی نقش مهمی در رونق وکارآیی عملیات بانکی بدون ربا ایفا نماید. واژگان کلیدی : استصناع، سفارش ساخت، پیمانکاری، صکوک استصناع